سایش تدریجی مفصل ها با افزایش سن و همین طور بیماری ها و جراحت های ناشی از ضربه ها ممکن است به غضروف زانو که روی استخوان ها را می پوشاند، آسیب برساند و مانع درست کار کردن مفصل زانو شود. در مواقعی که به علت آسیب های زانو این مفصل تخریب شده است، دردهای شدیدی در آن ایجاد میشود که ممکن است فرد را حتی از فعالیت های ساده ای نظیر بالا رفتن از پله و یا راه رفتن دور کند. زانو درد حتی ممکن است در هنگام نشستن و خوابیدن هم وجود داشته باشد. اگر دچار آرتروز زانو باشید و یا استفاده از دارو، تغییر سطح فعالیت های روزمره زندگی و استفاده از عصا هم نتواند کمکی به کاهش مشکلات بیمار بکند معمولاً آخرین اقدام تعویض مفصل زانو است.
آرتروز گاهی پس از وارد آمدن جراحتی به زانو مانند شکستن استخوان یا پارگی رباط های زانو رخ می دهد. البته ممکن است این آرتروز بلافاصله پس از جراحت بروز نکند و استخوان ها و رباط های آسیب دیده در طول زمان باعث تخریب غضروف شوند و به درد و خشکی مفصل بینجامند.
جراحی تعویض مفصل زانو و تعویض سطوح مفصلی میتواند مشکل درد زانو و تغییر شکل آنرا حل کند و درد ناشی از آرتروز شدید را تسکین دهد و بیمار را به فعالیت های روزمره برگرداند و به شما کمک کند بهتر راه بروید.
جراح زانو حین جراحی تعویض مفصل زانو، غضروف و استخوان آسیب دیده را از مفصل زانو برمی دارد و آن را با یک مفصل مصنوعی جایگزین می کند. این عمل که «آرتروپلاستی زانو» هم نام دارد، یکی از رایج ترین اعمال جراحی ارتوپدی است.
اولین تعویض مفصل زانو در سال 1968 انجام شد. بعد از آن بتدریج تکنیک های عمل جراحی بهتر شده و مفاصل مصنوعی بهتری هم ساخته شد. امروزه هر سال بیش از یک میلیون تعویض مفصل زانو در دنیا انجام میشود.
آناتومی مفصل زانو
زانو بزرگترین مفصل بدن است. این مفصل از کنار هم قرار گرفتن سه استخوان تشکیل شده است. قسمت پایینی استخوان ران، قسمت بالایی استخوان ساق و استخوان کشکک. قسمت انتهای پایینی ران روی ساق حرکات لولایی دارد و کشکک در فرورفتگی شیار مانند پهنی که در جلوی انتهای پایینی ران قرار دارد میتواند به طرف بالا و پایین حرکت کند.
در قسمت هایی که این سه استخوان با یکدیگر تماس دارند سطح آنها پوشیده از غضروف است و همین سطح لغزنده موجب میشود که این سه استخوان به راحتی روی یکدیگر حرکت کنند. همچنین داخل مفصل زانو مایع غلیظ و لزجی به نام مایع مفصلی یا مایع سینوویال وجود دارد که روی غضروف ها را لیز میکند و موجب تسهیل بیشتر حرکت مفصل میگردد.
علل شایع درد شدید و محدودیت حرکتی زانو
مهمترین علل درد زانوعبارتند از
· آرتروز یا استئوآرتریت:آرتروز معمولاً در سنین بالاتر از 50 سالگی بروز میکند. در این بیماری غضروف مفصل کم کم از بین میرود. در نتیجه استخوان های بدون غضروف روی یکدیگر سائیده میشوند که نتیجه آن درد و محدودیت حرکت است.
· آرتریت روماتوئید :در آرتریت روماتویید لایه سینوویال ( که سطح داخلی کپسول مفصلی را پوشانده و مسئول ترش مایع سینوویال است) رشد کرده و ملتهب میشود و مایع زیادی ترشح میکند. این التهاب بتدریج موجب آسیب و از دست رفتن غضروف مفصلی شده که نتیجه آن درد و محدودیت حرکتی است.
· ضربات زانو :که میتوانند به علت بد جوش خوردن محل شکستگی یا آسیب شدید لیگامان های زانو باشد. این ضایعات میتوانند بتدریج به غضروف مفصل صدمه زده و موجب درد و محدودیت حرکت شوند.
سن مناسب برای عمل مفصل زانو
در شرایط آرتروز شخص به تدریج میزان فعالیت خود را بر اساس درد کم کرده و لذا درد کمتری حس می کند و این باعث می شود که فرد بیمار کم کم علیرغم عدم شکایت واضح از درد، کم فعالیت و زمین گیر شود. پیشرفت تکنیکهای جراحی ، تکامل مهندسی ساخت پروتزها و پیشرفته تر شدن تکنیکهای باز توانی باعث شده که دیگر محدودیت سنی برای عمل جراحی تعویض مفصل زانو مطرح نباشد و بر اساس ماهیت بیماری و شدت آن تصمیم به تعویض یا عدم تعویض مفصل زانو گرفته می شود. توصیه شده در افراد جوان زیر ۶۰ سال تا جای ممکن از روشهای جایگزین به جای تعویض مفصل زانو استفاده گردد که البته مطلق نیست و موارد بسیاری از بیماران در سنین پایین تر تحت عمل جراحی تعویض مفصل زانو قرار میگیرند. در افراد بالای ۶۰ سال محدودیت نداشته و تازمانیکه فردی از سلامت نسبی جسمانی و روانی بهره مند باشد می تواند تحت جراحی تعویض مفصل زانو قرار بگیرد که بر اساس صلاحدید جراح ارتوپد خواهد بود.
عمل جراحی تعویض مفصل زانو در افراد مسن
باید توجه داشت که هیچ عمل جراحی نمی تواند فاقد خطر باشد و این خطرات در سنین بالا تر و نیز مشکلات طبی طبیعتا افزایش میابد ، ولی به هر حال عمل جراحی تعویض زانو برای سنین بالا بوده و در افراد جوان اصولا نادر است و در صورتیکه آمادگیهای قبل از عمل به صورت صحیح صورت بگیرد و عمل جراحی توسط ارتوپد ماهر انجام گردد حتی در بیماران بالای ۸۰ سال و با سابقه بیماریهای قلبی، ریوی و یا دیابت هم قابل انجام وکاملا موفق است.
تعویض مفصل زانو در افراد چاق
وزن بالا علاوه براینکه باعث تخریب مفصل زانو میگردد به همان صورت نیز بر روی مفصل مصنوعی زانو اثر مخرب دارد ، به علاوه افراد چاق داری بیماریهایی از قبیل فشار خون یا دیابت هم هستند که این خود خطر آفرین است ، اما از طرفی نیز شخصی که دارای آرتروز زانو است به علت عدم توانایی راه رفتن وفعالیت نمی تواند براحتی وزن خود را پایین بیاورد ، لذا انتخاب بیمار باید با سبک وسنگین کردن کلیه شرایط و در نظر گرفتن انگیزه بیمار برای لاغری بعد از عمل صورت پذیرد و چاقی های متوسط هرگز ممنوعیتی برای تعویض مفصل زانو نیستند.
تصمیم گیری برای عمل تعویض مفصل زانو
تصمیم گیری برای عمل تعویض مفصل زانو فقط به عهده پزشک ارتوپد نیست. این یک تصمیم دسته جمعی است که در آن خود بیمار و خانواده وی نیز باید دخالت کنند.
در شرایط زیر ممکن است تعویض مفصل زانو بتواند به بیمار کمک کند
· تعویض مفصل زانو در شرایط درد شدید مفصل زانو بطوریکه فعالیت های روزمره مثل راه رفتن، بالا رفتن از پله و نشستن و بلند شدن از روی صندلی را هم محدود میکند.
· تعویض مفصل زانو در شرایط درد متوسط یا شدید زانو حتی در موقع استراحت
· تعویض مفصل زانو در شرایط درد زانو همراه با تغییر شکل و انحراف زانو
· تعویض مفصل زانو در شرایط درد زانو همراه با خشکی در حرکت مفصل
· تعویض مفصل زانو در شرایطی که درد با استفاده از داروهای ضد التهابی کاهش نمیابد
· تعویض مفصل زانو در شرایط تحمل نکردن داروی مسکن و یا ایجاد عوارض با مصرف آنها
· تعویض مفصل زانو در شرایط عدم بهبودی با جراحی های دیگر زانو
زمانی که درمان‌های پزشکی برای کاهش درد و بی‌ثباتی زانو مفید واقع نشوند آرتروپلاستی یا تعویض مفصل زانو مورد ملاحظه و توجه قرار می‌گیرد. پس از انجام عمل جراحی، شما به منزل یا مرکز توان‌بخشی مراجعه خواهید کرد. به هر حال پزشک تا زمانی که عضلات شما قدرت لازم را برای رسیدن به دامنه حرکتی طبیعی مفصل پیدا کنند، درمان‌های فیزیکی مستمری را توصیه خواهد کرد.اینکه مفصل جدید را پس از عمل حرکت دهید و مراقبت های بعد از تعویض مفصل زانو بدرستی انجام شود ، از اهمیت زیادی برخوردار است. یک فیزیوتراپیست پس از عمل با شما ملاقات کرده و یک برنامه ورزشی مناسب برای توان‌بخشی شما ارائه میکند. درد شما به کمک دارو کنترل میشود و شما می‌توانید این حرکات ورزشی را انجام دهید. برنامه ورزشی که بعد از جراحی تعویض مفصل زانو به شما داده میشود باید هم در بیمارستان و هم پس از ترخیص از بیمارستان در منزل انجام شود.
