پیشگیری از خشکی مفصل زانو
مهمترین و موثرترین راه برای ممانعت از خشکی زانو و ایجاد محدودیت حرکتی زانو بعد از شکستگی استخوان ران، شروع خم و راست کردن زانو بلافاصله بعد از جراحی است. مهمترین عاملی که مانع خم و راست کردن زانو توسط بیمار و بعد از جراحی میشود درد محل شکستگی است که با حرکت زانو بیشتر میشود.
بیمار میتواند با گرم کردن ران و زانو به توسط کیسه آب گرم یا حوله گرم این درد را تا حدی کم و قابل تحمل کند. مصرف دارو هم میتواند درد را کاهش دهد. در مدتی که بیمار بعد از جراحی در بیمارستان است برای کاهش درد وی از مسکن های مخدر استفاده میشود. بعد از مرخص شدن از بیمارستان بهترین دارو برای کاهش درد استامینوفن است. اغلب داروهای دیگر گرچه درد را کاهش میدهند ولی میتوانند جوش خوردن شکستگی را به تاخیر بیندازند. حتی اگر با گرم کردن زانو و مصرف دارو مقداری از درد باقی بماند، وجود درد نباید مانعی در انجام حرکات زانو شود چون بی حرکتی زانو بدون شک موجب خشکی آن میشود.
حرکاتی که بیمار باید بعد از جراحی شکستگی استخوان ران انجام دهد. به دو دسته تقسیم میشوند. حرکات کششی و حرکات تقویتی. این حرکات موجب کشش و تقویت عضلات اطراف ران بخصوص عضله چهارسر ران میشوند. این حرکات بهتر است زیر نظر یک فیزیوتراپ انجام شوند ولی بیمار باید آنها را بطور مکرر در طول روز حتی در غیاب فیزیوتراپ هم انجام دهد. حرکات باید روزی سه بار انجام شوند.
نکته مهمی که در هنگام انجام تمامی حرکات کششی باید به یاد داشت اینست که باید زانو را تا حدی کشش داد تا درد ایجاد شود. تنها در این حالت است که میتوان اطمینان داشت بافت نرم تحت کشش قرار گرفته است. وجود درد نباید بیمار را نگران کند. به محل عمل یا به پلاک صدمه ای نمیرسد. اگر بی دردی را با عدد صفر و درد غیر قابل تحمل را با عدد ده نشان دهیم بیمار باید تا حد عدد سه درد را تحمل کند.
دلایل خشکی مفصل زانو
در هنگام شکسته شدن استخوان، عضلات اطراف آن هم صدمه میبینند. این صدمه ممکن است بصورت کوبیدگی و یا خونریزی درون بافت استخوان باشد و یا حتی ممکن است به علت آسیب لبه تیز استخوان شکسته شده، عضله مجاور آن پاره شود. بهبودی این عضله آسیب دیده معمولا همراه با تشکیل شدن بافت ویژه ای در محل پارگی است که به آن بافت اسکار Scar tissue میگویند. از خصوصیات این بافت آن است که به استخوان مجاورش میچسبد.
نتیجه آنست که عضله ران به استخوان زیرین بخصوص در محل شکستگی میچسبد. این چسبندگی مانع حرکت آزادانه عضله بر روی استخوان میشود. با حرکت نکردن عضله، مفصل زانو هم نمیتواند به راحتی حرکت کند.
همانطور که گفتیم بدنبال شکسته شدن استخوان و صدمه عضلات اطراف آن، بافت اسکار در درون توده عضلانی ایجاد میشود. این بافت خاصیت انعطاف پذیری و کش آمدن عضله را ندارد. برای خم شدن مفصل زانو، عضله چهارسر ران باید کش بیاید و کش نیامدن آن موجب میشود زانو نتواند به درستی خم شود.
با هر بار خم شدن زانو، عضله چهارسر ران کش میاید و در طول روز با خم و راست شدن زانو طول این عضله هم مرتبا کم و زیاد میشود. وقتی بیمار بعد از شکستگی ران به علت درد مدتی زانوی خود را خم و راست نمیکند، برای مدتی طول عضله چهارسر ثابت مانده و کش نمیاید.
نتیجه اینست که بعد از چند روز عضله سفت و خشک شده و توانایی کش آمدن خود را تا حد زیادی از دست میدهد و همین عامل موجب محدودیت در خم شدن زانو میشود.
با هر بار خم و راست شدن زانو، بافت های نرم آن مثل کپسول مفصلی و لیگامان ها و تاندون های آن کش میایند و این کار بطور مکرر در طول روز اتفاق میفتد. وقتی بیمار بعد از شکستگی ران به علت درد مدتی زانوی خود را خم و راست نمیکند، برای مدتی طول این بافت ها ثابت مانده و کش نمیایند. نتیجه اینست که بعد از چند روز توانایی کش آمدن خود را تا حد زیادی از دست داده و همین امر موجب محدود شدن حرکات زانو میشود.
گاهی بدنبال شکستگی های تنه استخوان ران بخصوص اگر در نزدیکی مفصل زانو ایجاد شود. داخل و یا اطراف مفصل زانو خونریزی میکند و یا حداقل بدنبال ضربه ملتهب میشود.
این التهاب یا خونریزی بعد از مدتی موجب تشکیل بافت اسکار در داخل یا اطراف مفصل زانو میشود و چون این بافت اسکار قابلیت کش آمدن خوبی ندارد موجب محدود شدن حرکت زانو میشود. گاهی این بافت اسکار مانند یک چسب موجب چسبیدن قسمتهایی از زانو میشود و همین امر مانع حرکت آزادانه و روان قسمت های مختلف زانو میشود که نتیجه آن محدود شدن حرکات مفصل است.
منبع:دکتر فرخانی,ایران ارتوپد
