حدود دو درصد افراد جامعه که معمولاً سن آنها بین 40 تا 60 سال است دچار محدودیت شدید در حرکات شانه و درد شانه میشوند. به این وضعیت شانه یخ زده یا Frozen shoulder میگویند. این بیماری ها در زنان شایعتر است.
علل شانه یخ زده
علت این بیماری به درستی شناخته شده نیست ولی در تمامی موارد، کپسول مفصلی شانه کلفت و کوچک شده و همین عامل میتواند توجیه کننده محدودیت شدید حرکتی در این بیماری باشد.
مفصل شانه در واقع ترکیبی از چند مفصل متفاوت و جداگانه است که مهمترین آنها مفصل گلنوهومرال است. این مفصل از کنار هم قرار گرفتن حفره گلنویید و سر استخوان بازو تشکیل شده است. داخل حفره گلنوئید و روی سر استخوان بازو لایه ای از غضروف وجود دارد. این غضروف ها در مایع لغزنده ای به نام مایع مفصلی یا مایع سینوویال غوطه ورند. وظیفه این مایع، لغزنده کردن سطوح مفصلی و کمک به تغذیه آنها است.
در دور تا دور این دو استخوان ( حفره گلنوئید و سر استخوان بازو) بافتی به شکل کیسه قرار دارد که مایع مفصلی را در خود نگه داری میکند. این کیسه چون از دو طرف به این دو استخوان چسبیده است مانع از دور شدن آنها از یکدیگر هم میشود.
گاهی به عللی ناشناخته این کیسه ضخیم و کوچک شده و در نتیجه مانع از حرکت آزادانه سر استخوان بازو در حفره گلنوئید میشود. در این موارد کپسول مفصلی کوچک و ضخیم شده قابلیت الاستیک خود را از دست میدهد و محکم دور مفصل شانه را میگیرد و مانع از حرکت آزادانه مفصل میشود. به این وضعیت شانه یخ زده میگویند.
عوامل مستعد کننده شانه یخ زده
عوامل زیر می توانند شرایط را برای بروز این بیماری مستعد کنند
- دیابت : این عارضه در افراد دیابتی شایعتر است بطوریکه 10 تا 20 درصد افراد دیابتی در طول زندگیشان دچار این بیماری میشوند.
- کم کاری و پرکاری تیروئید
- بیماری پارکینسون
- جراحی های مغز
- بعد از جراحی سرطان پستان
- بیماریهای قلبی و بعد از جراحی های قلب
بسیاری از افرادی که دچار شانه یخ زده میشوند از لحاظ روحی دچار افسردگی یا اضطراب هستند.
هر شانه ای وقتی برای مدتی بیحرکت میشود خشکی مفصلی ایجاد می شود و دچار محدودیت حرکت میشود پس بعد از هر آسیب شانه باید حرکات این مفصل خیلی زود شروع شود تا از ایجاد این بیماری پیشگیری شود.
علائم و سیربیماری شانه منجمد
در این بیماری ابتدا شانه دردناک می شود و پس از مدتی حرکت آن هم محدود می شود. اوایل بیمار نمی تواند دستش را به پشتش برساند و کم کم نمی تواند آن را بالا ببرد و یا از بدن دور کند. با گذشت زمان درد کمتر شده ولی محدودیت حرکتی آن باقی می ماند. در نهایت پس از مدتی حرکات شدیداً محدود می شود. کم کم بیماری خود به خود رو به بهبودی می گذارد و به اصطلاح یخ آن آب می شود و درد ها از بین رفته و حرکات شانه تقریباً طبیعی می شود.
مراحل (فازهای) بیماری شانه منجمد
1) مرحله درد: در این مرحله بیمار درد در شانه دارد ولی هنوز محدودیت حرکتی کم است. این مرحله معمولاً 9-2 ماه طول می کشد و در طول تمام دامنه حرکتی درد احساس می شود، یعنی بلافاصله که بیمار میخواهد دستش را به طرفی ببرد درد می گیرد.
2) مرحله خشکی: در این مرحله درد کمتر شده و محدودیت حرکتی زیاد میشود. این مرحله حدود 12-4 ماه طول می کشد و بیمار دائم کمی درد دارد؛ در ابتدای دامنه حرکتی درد رخ نمی دهد و وقتی دست مقداری حرکت کرد، ناگهان و با درد تیز و تندی متوقف می شود.
3) مرحله (آب) ذوب شدن: در این مرحله کم کم و بدون درمان شانه به حالتی نزدیک به وضعیت طبیعی می رسد. در حقیقت دامنه حرکتی شانه برای همیشه کمی کمتر از مقدار طبیعی می ماند ولی در حدی است که خود بیمار متوجه آن نمی شود.این مرحله از چند هفته تا چند ماه طول می کشد.
در مجموع طول کل مدت بیماری بطور معمولاً 18-12 ماه است ولی ممکن است حتی تا 3.5 سال (42 ماه) هم طول بکشد؛ این مدت، از بیماری به بیمار دیگر و حتی از یک شانه به شانه دیگر فرق دارد و قابل پیش بینی نیست.
تشخیص شانه منجمد
تشخیص این بیماری با گرفتن شرح حال دقیق و معاینه کامل بیمار است. عکس شانه معمولاً طبیعی است. MRI، CT Scan و … لازم نیست و معمولاً جواب همه آنها طبیعی است، اگر چه در MRI شواهدی برای این بیماری قابل پیدا کردن هست. به همین خاطر است که اگر بیمار توسط پزشک خوب معاینه نشود، این بیماری تشخیص داده نمی شود؛ مثلاً اگر MRI گردن یک دیسک مشکل دار بطور اتفاقی دیده شود( که در حقیقت علامتی هم ندارد و علت درد بیمار هم نیست)، تشخیص بیماری دیسک گردن گذاشته می شود و بیمار به غلط درمان می گردد و چه بسا دیسک گردنش عمل هم بشود.
یک حالت بسیار شایع و مهم اینست که در خیلی از این بیماران تاندون روتاتور کاف شانه هم نیمه پارگی و یا پارگی کامل دارد که بخصوص در MRI دیده می شود.حالا اگر این بیمار خوب بررسی و معاینه نشده باشد، به غلط تشخیص پارگی تاندون گذاشته می شود و درمان درد شانه بر این اساس انجام می گردد. اگر وقتی شانه منجمد است تاندونش عمل شود نتیجه بسیار بد خواهد شد؛ نه تنها بهتر نمی شود که بسیار بدتر خواهد شد و مدتهای طولانی باید درمان شود و شاید هم جراحی شود که شانه منجمدش بهبود یابد.