آرتروز یکی از شایعترین انواع التهاب مفاصل است که غضروف مفصلی و بافت استخوانی زیر آن را مبتلا می سازد. پیش از پرداختن به بیماری آرتروز، ابتدا لازم است چند کلمه ای در خصوص ساختار مفصل بدانیم. مفصل در واقع محل اتصال دو استخوان است و باعث حرکت و انعطاف پذیری در نقاط مختلف بدن می گردد.
البته حرکت استخوان ها توسط عضلات صورت می گیرد که از ناحیه تاندون خود به استخوان متصل شده اند. غضروف بافتی سخت و با سطحی صاف است که انتهای دو استخوانی که با هم در تماس هستند را می پوشاند. از طرفی دیگر، مقدار کمی از یک مایع غلیظ بین دو سطح غضروفی مفصل قرار دارد تحت عنوان مایع سینوویال که وظیفه آن لغزنده کردن سطوح مفصلی است و منجر به حرکات نرم و ظریف مفاصل می شود.مایع سینویال از سینوویم ترشح می شود که اطراف مفصل را فرا گرفته است. لایه بیرونی سینوویوم، تحت عنوان کپسول، به پایداری مفصل کمک می کند. علاوه بر کپسول، عضلات اطراف مفصل و لیگامان ها نیز در ثبات و پایداری مفصل نقش دارند.
چه عواملی منجر به آرتروز می شوند؟
فعالیت های روزانه، جراحت ها و آسیب های کوچکی به مفاصل وارد می کنند. لذا، روند ترمیم در تمامی مفاصل سالم و بافت های مفصلی، بطور روزانه در جریان است. با اینحال روند ترمیم در برخی از افراد با اختلال روبرو می شود. علت ممکن است شدت آسیب وارده باشد و یا مشکل در روند ترمیم باشد. در این حالت، آرتروز کم کم شکل می گیرد. غضروف در مفاصلی که دچار آرتروز شده اند آسیب دیده و ساییده شده است. همچنین تغییراتی نیز در بافت استخوانی زیر غضروف دیده می شود و معمولا زائده های استخوانی در دو انتهای سطح مفصلی رشد می کنند. به این زائده ها استئوفیت می گویند که ممکن است در عکس زانو به کمک اشعه ایکس قابل مشاهده باشد. بافت اطراف مفصل نیز ممکن است دچار التهاب گردد. به این التهاب سینوویت گفته می شود.
سائیدگی مفاصل شایع ترین علت درد و ناتوانی در افراد مسن وشایع ترین بیماری مفصلی است. در خانم ها سائیدگی مفاصل زانو و دست و در مردان سائیدگی مفصل لگن شایع تر است.
علایم ساییدگی مفصل در خانم ها شایع تر است. افراد چاق بیشتر از سایرین دچار سائیدگی مفصل زانو می‌شوند.
دیابت ، فشار خون بالا و افزایش اسیداوریك خون نیز باعث افزایش احتمال سائیدگی مفصلی می‌گردند. سائیدگی مفصلی معمولاً خود را با درد نشان می‌دهد كه با افزایش میزان سائیدگی، مقدار درد بیشتر می‌شود. سپس درد مفاصل باعث ضعف عضلانی و درد در عضلات مربوط به آن مفصل می‌شود. در صورت تقویت عضلات، این درد كاهش می‌یابد. برخی از بیماران از خشك بودن بدن و خشکی مفاصل بعد از بیدار شدن از خواب شكایت می‌كنند، اما معمولاً خشكی بدن كمتر از نیم ساعت طول می‌كشد.
*توصیه‌ها :
1- وزن بدن باید كم شود.
2- استفاده از گرما درمانی باعث كاهش درد می‌شود. برای این كار می‌توان از كیسه آب گرم استفاده كرد. اگر استفاده از گرما ممنوعیت خاصی نداشته باشد، می توان از روش های زیر استفاده کرد:
الف) قرار دادن مفصل مبتلا در آب گرم 40- 38 درجه سانتیگراد و ماساژ آرام آن .
ب) استفاده از دوش آب گرم.
ج) قرار دادن كیسه آب گرم درون یک حوله واستفاده از آن بر روی اندام مبتلا به درد.
باید توجه كرد كه در برخی از بیماری ها استفاده از كیسه ی آب گرم بسیار مضر است و قبل از استفاده از آن حتما باید با پزشك مشورت كرد. همچنین کیسه آب گرم نباید بر روی اندام مبتلا قرار داده شود. از گذاشتن آن در زیر اندام یا خوابیدن بر روی آن نیز باید خودداری شود.
3- از كفش مناسب مانند کفش های طبی استفاده شود.
4- از دو زانو و چهار زانو زدن و ایستادن طولانی مدت خودداری گردد.
5- از بالا و پائین رفتن از پله‌ها تا حد ممكن اجتناب شود.
6- به جای نشستن روی زمین، از صندلی استفاده شود.
7- ورزش: انجام برنامه ورزشی و تقویت عضلات می‌تواند به اندازه داروهای ضد درد در درمان سائیدگی مفصلی مؤثر باشند. بی‌حركتی می‌تواند باعث بدتر شدن سائیدگی مفصلی گردد. لذا نباید نگران سائیدگی مفصل در اثر انجام فعالیت های توصیه شده توسط پزشک بود. انجام اشتباه حركات ورزشی باعث بدتر شدن علائم و درد می‌گردد. اگر انجام ورزش باعث تشدید درد شد، به این معنی است كه باید مقدار فعالیت كمتر گردد و بطور تدریجی میزان فعالیت افزایش داده شود.
برخی ورزش های مفید در سائیدگی مفصل :
الف) قدم زدن روزانه به مدت 30 دقیقه كه می‌توان آن را به 3 برنامه ی10 دقیقه ای تبدیل كرد) یا قدم زدن به مدت 45 دقیقه، سه بار در هفته.
ب) شنا
ج) تقویت عضلات اندام پائینی بخصوص عضله چهار سر ران.
به عنوان مثال می توان دو دست را به یک صندلی تکیه داد و دو زانو را تا زاویه 30 درجه به آرامی خم کرد.سپس مجدداً به حالت اول برگشت و زانوها را صاف کرد. هرچه این حرکت آرام تر انجام شود بهتر است.
ه) كشش عضلات منتهی مفصل
در صورتی كه درد زیاد است، استفاده از عصا یا واكر توصیه می‌شود. طول عصا باید مناسب باشد.
استفاده از تحریك الكتریكی در كاهش درد و تقویت عضلات :
معمولاً در كلینیك های فیزیوتراپی برای كاهش درد از دستگاه خاصی جهت تحریك الكتریكی استفاده می‌شود. در حال حاضر وسایل تحریك الكتریكی جهت استفاده در منزل ساخته شده كه به راحتی قابل استفاده بوده و باعث كمتر شدن درد مفصل و كاهش نیاز به دارو می‌شود.
استفاده از باند كشی یا زانوبند می‌تواند تا حدودی در كاهش درد مؤثر باشد.
منبع: تبيان، سلامتي براي همه
