ـ چه وقت به پزشک مراجعه کنیم:
۱. درد مفصل شدید یا بی‌دلیل است.
۲. درد بیش از یک هفته دوام دارد.
۳. مفصل داغ، قرمز، یا متورم و دردناک است.
۴. آسپیرین، کیسهٔ آب گرم، یا کیسهٔ یخ درد مفصل را آرام نمی‌کند.
۵. اخیراً آسیبی، مخصوصاً ضربهٔ شدید، به مفصل وارد شده است.
ـ علت درد مفصل
مفاصل بدن بی‌سر و صدا و مانند قسمت‌های یک ماشین اعجاب‌آور حرکات بدن را به وجود می‌آورند. اما چه پیش آمده که یکی از آنها درد گرفته است. صدها چیز می‌توانند باعث درد شدید مفاصل شوند. ولی از میان تمام آنها احتمال وجود التهاب مفاصل، روماتیسم، یا ضربه بیشتر است.
بیش از ۱۰۰ نوع التهاب مفاصل وجود دارد، از جمله نقرس و التهاب شبه روماتیسمی مفاصل. اما شایع‌ترین علت درد شدید مفاصل ،التهاب استخوانی مفصلی است. التهاب استخوانی مفصل نتیجهٔ آسیب‌های کوچکی است که مدت زمانی طولانی وارد شده‌اند. سال‌ها کار زیاد (مثل ماشین‌نویسی یا حرکت مداوم یک مفصل) باعث ایجاد شکستگی‌های کوچکی در غضروف مفصل و استخوان زیر آن شده و مفصل را تخریب می‌کند. (جالب اینکه کم‌کاری و عدم تحرک یک مفصل هم همین مشکل را پیش می‌آورد).
روماتیسم اصطلاحی پزشکی برای التهاب ماهیچه‌ها، رباط‌ها، وترها، و کیسه‌های مفصلی دربرگیرندهٔ قسمت استخوانی مفصل است. این نوع درد هم از فرسودگی ،پیری یا کار بیش از حد ناشی می‌شود.
وارد شدن آسیبی به یک مفصل – مثل یک ضربه یا کشش شدید، هم با پاره کردن غضروف یا رباط مفصلی آن را به درد می‌آورد. گاهی نیز ممکن است درد از جائی دیگر منشأ گرفته باشد. مثلاً درد یک زانوی سالم ممکن است ناشی از التهاب مفصل لگن باشد. یا التهاب مچ در اثر نشانگان تونل مچ دست می‌تواند شانه را به درد آورد.
درد شدید مفاصل ناشی از التهاب مفصل ممکن است ارثی باشد. آیا مثل عمویتان می‌توانید انگشتان را به مچ دست برسانید؟ در این صورت احتمالاً دچار پر حرکتی ارثی مفاصل هستید. این مفاصل بیشتر مستعد سائیدگی هستند و به‌علت کشیده شدن زیاد رباط‌ها و وترهای مفصلی زودتر دچار التهاب می‌شوند. درد شدید مفاصل ممکن است ناشی از علل دیگر مثل عفونت باکتریائی یا ویروسی، گرفتاری‌های دستگاه هورمونی یا عصبی، و به‌ندرت انواعی از سرطان باشد.
ـ روشهای درمان
مهم‌ترین کاری که برای درد شدید مفاصل می‌توان کرد همکاری با پزشک برای تشخیص علت آن است. اگر درد ناشی از التهاب استخوانی مفصلی باشد، که شایع‌تر از همه است، پزشک داروهای خوراکی و تزریقی و ورزشهای خاصی را تجویز می‌کند. اگر وجود نقرس یا التهاب شبه روماتیسمی مفاصل تشخیص داده شود، درمان التهاب همراه با درمان درد شدید مفاصل انجام می‌شود. ولی بدون توجه به‌علت درد، کارهائی را برای تسکین آن می‌توان انجام داد.
– مفصل را گرم کنید. هرچه درد مزمن‌تر باشد، گرما برای آن بهتر است. گرما به شل شدن ماهیچه‌های اطراف مفصل کمک زیادی می‌کند. گرمای مرطوب بهتر است. حوله‌ای را در آب داغ خیس کنید و خوب بچلانید تا گرما و کمی رطوبت داشته باشد. این حوله را روی مفصل دردناک گذاشته و روی آن حوله‌ای خشک بگذارید تا گرما را نگاه دارد. یا کیسهٔ آب گرمی را به‌مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه روی مفصل بگذارید.
– یخ بگذارید. اگر درد شدید مفاصل در اثر ضربه است یا درد ناشی از آن تازه بروز کرده است، به‌جای گرما از سرما استفاده کنید. هرچه زودتر یخ روی آن بگذارید درد زودتر از بین می‌رود. کیسهٔ یخی را به‌مدت ۲۰ دقیقه روی مفصل دردناک بگدارید.
– به مفصل استراحت بدهید. اگر درد شدید مفاصل فقط در یک مفصل یا یک ناحیه است، مثلاً زانو یا گردن، آن را بی‌حرکت کنید. اگر چند مفصل گرفتارند، هر یک ساعت ۱۵ دقیقه استراحت کامل بکنید و برای هر ۱۰ ساعت کار یک تا دو ساعت استراحت لازم است. پاهایتان را بالاتر گذاشته و استراحت کنید.
– مسکن بخورید. مسکن‌های بدون نسخه مثل آسپیرین و استامینوفن درد شدید مفاصل را آرام می‌کنند. اما فراموش نکنید که داروهای ضدالتهابی مثل آسپیرین و ایبوپروفن خطر ابتلا به زخم معده را افزایش می‌دهند. اگر متوجه شده‌‌اید که خوردن چهار آسپیرین در روز درد را تسکین می‌دهد، به‌جای آن دو آسپیرین و دو استامینوفن بخورید. این کار تحریک معده را کمتر می‌کند. استامینوفن اثر ضدالتهابی ندارند، ولی مسکن خوبی است که معده می‌تواند آن را تحمل کند.
– حرکات دردناک نکنید. در گرفتاری‌های بافت‌های نرم اطراف مفصل، مثل التهاب کیسهٔ زلالی و التهاب وتر، کمتر حرکت دادن مفصل از کشیدگی و آسیب‌دیدن بیشتر این بافت‌ها جلوگیری می‌کند.
– هر مفصلی محدودهٔ حرکت خاص خود را دارد و هر فرد باید حد کار کردن مفاصل خود را بیابد. بیش از حد مفصل را باز نکنید و هر روز چند بار در محدودهٔ حرکات بدون درد شدید مفاصل ورزش کنید. مثلاً اگر شانه‌تان درد می‌کند، دست‌ها را تا جائی که درد شروع می‌شود بالا ببرید. حرکت مفصل در محدودهٔ دردناک آن را هم باید به‌تدریج انجام دهید ولی فشاری برآن وارد نکنید.
– تمام بدن را حرکت دهید. کسانی که به‌طور مرتب ورزش می‌کنند، کمتر دچار درد شدید مفاصل می‌شوند. شنا و قدم زدن در آب بسیار مؤثر است. فرو رفتن در آب تا کمر و راه رفتن سریع در آن عالی است. دوچرخه‌سواری و نرمش نیز ورزشهای مناسبی هستند.اگر انجام این ورزش‌ها برایتان امکان ندارد، روی صندلی بنشینید، و با آهنگ یک سرود تند دست‌ها را آنقدر حرکت دهید تا خوب عرق کنید.
– از وسائل کمکی استفاده کنید. برای کسانی که دچار التهاب مفصلی یا روماتیسم هستند وسائلی وجود دارد که درد شدید مفاصل را در حین انجام کارهای روزانه کم می‌کند. این وسائل را با تجویز متخصص فیزیوتراپی به‌‌کار بگیرید. استفاه از عصا و نظیر آن هم برای انتقال بخشی از وزن بدن بر روی آن مفید است.
– دارو بخورید. پزشک ممکن است داروهای مسکن سه‌حلقه‌ای (یا ضد افسردگی‌های سه‌حلقه‌ای) برای دردهای ماهیچه‌ای اسکلتی تجویز کند. این داروها برای رفع بی‌خوابی و خستگی همراه با روماتیسم هم موثرند. ولی به مقدار کمتر از مصرف آنها برای درمان افسردگی تجویز می‌شوند.
– فیزیوتراپی کنید. پزشک معالج ممکن است به شما انجام فیزیوتراپی توصیه کند. در فیزیوتراپی ماهیچه‌ها و رباط‌های مفصلی را ورزش داده و جریان خون مفصل را زیاد می‌کند تا بهبود سریع‌تر شود. حرکات مناسب و درمان درد شدید مفاصل با امواج فراصوتی هم انجام می‌شود.
