احتمالاً قبلاً هم راجع به بیماری ورم مفاصل یا آرتریت شنید‌ه‌ای و می‌دانی که این بیماری باعث ورم و درد در مفصل‌های بدن انسان می‌شود. اما آیا این بیماری را فقط پیرمردها و پیرزن‌ها می‌گیرند؟ جواب منفی است.
یک نوع از بیماری ورم مفاصل وجود دارد که کودکان و نوجوانان را هم مبتلا می‌کند و به آن “التهاب مفصلی جوانی” می‌گویند. این بیماری با آرتریت بزرگسالان فرق می‌کند و انواع مختلفی دارد.
مفصل به نقاطی از بدن گفته می‌شود که استخوان‌ها در آن‌جا به هم می‌رسند. زانو، آرنج، مچ دست، مچ پا و انگشتان از جمله جاهایی هستند که مفصل دارند. اما بیماری ورم مفاصل باعث می‌شود که انسان نتواند به درستی مفصل‌های بدنش را حرکت بدهد. “التهاب مفصلی جوانی” کودکان و نوجوانان زیر 16 سال را درگیر می‌کند و باعث ایجاد ورم در یک یا چندتا از مفصل‌های بدن می‌شود.
اما مشکلات و بیماری‌های زیادی هستند که ممکن است باعث تورم (باد کردن) و درد مفصل‌ها شوند. یعنی شاید کودکی مفصل‌های بدنش درد بگیرد، اما آرتریت نداشته باشد. در صورتی امکان ورم مفاصل وجود دارد که درد و تورم مفصل‌ها حداقل به مدت 6 هفته طول کشیده باشد، بنابراین دکتر قبل از هرچیز باید بداند که مشکل کودک چندوقت است ادامه دارد.
تورم مفصل می تواند بماند و مزمن شود مانند سل مفصل. گاهی اوقات ورم و درد مفصل حالت اورژانس دارد مانند عفونت مفصل.
نوعی از ورم مفاصل که بیشتر گرفتاری ایجاد می کند و در این جا بیشتر به شرح آن پرداخته می شود آرتریت مفصل بچه ها با منشاء ناشناخته (JIA) است این همان چیزی است که قبلاً به آن آرتریت روماتوئید جوانان (JRA) می گفتند.
سه نوع آرتریت جوانی (کودکان)
سه نوع مختلف از بیماری ورم مفاصل وجود دارد که کودکان را مبتلا می‌کند:
• درگیری 1 تا 4 مفصله (نوعالیگوآرتیکولار یا پوسی آرتیکولار ): نام یک نوع آرتریت است که چهار مفصل یا کمتر و معمولاً هم مفصل‌های بزرگ‌تر مثل زانو یا مچ پا را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
• درگیری چندین مفصله (نوع پلی آرتیکولار): نوع دیگری از آرتریت است که پنج مفصل یا بیشتر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این‌بار هم بیشتر مفصل‌های بزرگ مانند زانوها، مچ دست، آرنج و مچ پا درگیر می‌شوند، اما مفصل‌های کوچک‌تر دست یا پا هم احتمال دارد که دچار این نوع از آرتریت شوند. علاوه بر این‌ها، مفاصل گردن و آرواره هم می‌توانند در معرض درگیری چندین مفصله قرار بگیرند. درگیری چندین مفصله معمولاً به صورت متقارن اتفاق می‌افتد. می‌پرسی متقارن یعنی چه؟ خوب بگذار این‌طوری برایت بگویم، تا حالا بال‌های پروانه را دیده‌ای؟ دو بال تمام پروانه‌ها درست عین هم است و هیچ فرقی با هم ندارند، خیلی از اعضای بدن انسان (مثل دست، پا و چشم‌ها) هم همین‌طور هستند. به چنین حالتی تقارن می‌گوییم، پس بال پروانه‌ها متقارن است. حالا وقتی می‌گوییم درگیری چندین مفصله به صورت متقارن اتفاق می‌افتد، یعنی دو مفصل متقارن در سمت چپ و راست (مثلاً دو مفصل زانو) هم‌زمان با هم درگیر می‌شوند.
• سیستمی (نوع سیستمیک): سخت‌ترین نوع آرتریت کودکان است که بخش‌های زیادی از بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. کودکی که این نوع از ورم مفاصل را دارد، معمولاً در بیشتر مفصل‌های بدنش احساس ورم، درد و مشکل حرکتی دارد. این بیماری علائم دیگری هم دارد، مثل جوش یا دانه‌های ریز روی پوست و تب بالا که مدام می‌آید و می‌رود و هربار ممکن است برای مدت چند هفته ادامه داشته باشد. در این نوع از آرتریت، بعضی از اندام‌های دیگر بدن مانند قلب، ریه‌ها و کبد هم ممکن است آسیب ببینند.
علائم
علائم عمومی : خستگی ، تب، کاهش اشتها
علائم خارج مفصلی: در چشم ها التهاب قسمت قدام چشم بخصوص در نوع الیگوآرتیکولار بوجود می آید بنابراین بایستی بیمار بطور مرتب هر شش ماه توسط چشم پزشک معاینه شود. اعضای دیگر بدن مانند قلب در نوع سیستمیک گرفتاری دارند.
علائم اختصاصی مفصل: به علت درد بیمار هنگام راه رفتن می لنگد. به علت درد و ورم کاهش حرکت مفصل وجود دارد و چون مفصل را در حالت ثابت نگه می دارد کم کم مفصل خشک می شود به علت صدمه ای که غضروف و استخوانهای اطراف مفصل می خورند کم کم مفصل دچار تغییر شکل و دفورمیتی می شود. صفحات رشد اطراف مفصل صدمه می خورند که باعث کاهش رشد و کوتاهی قد می شود.
علائم آزمایشگاهی: آزمایش رماتیسم (RF) همیشه مثبت نیست. در نوع الیگو آرتیکولار ANA بیشتر از انواع دیگر مثبت است.
چرا کودکان به بیماری ورم مفاصل مبتلا می‌شوند؟
هیچ‌کس به‌درستی نمی‌داند که عامل آرتریت کودکان و نوجوانان چیست. ممکن است چیزی در محیط اطراف – مانند یک ویروس – وجود داشته باشد که در کودکانی که ژن خاصی در بدن خود داشته و مستعد این بیماری هستند، به‌صورت یک عامل تحریک‌کننده عمل کرده و باعث ایجاد ورم مفاصل شود. اما این بیماری مُسری نیست، یعنی از شخصی به شخص دیگر منتقل نمی‌شود (سرایت نمی‌کند).
ورم مفاصل یک بیماری “خود ایمنی” است. در حالت عادی، سیستم ایمنی بدن تو – که کارش محافظت از بدن در مقابل بیماری‌هاست- گلبول‌های سفید را برای مبارزه با باکتری‌ها و ویروس‌ها به ناحیه‌ای از بدن که مورد حمله آن‌ها قرار گرفته است، می‌فرستد. اما وقتی که کودکی به بیماری ورم مفاصل دچار می‌شود، سیستم ایمنی بدنش به اشتباه سلول‌های سالم را هدف قرار داده و با آن‌ها مثل میکروب‌های مهاجم شروع به مبارزه می‌کند.
وقتی کودکی به این بیماری مبتلا می‌شود، سیستم ایمنی بدن با دیدن سلول‌های سالم، به جای این که را آن‌ها را بشناسد و بگوید: “سلام! از دیدن شما خوشحالم”، فکر می‌کند آن‌ها برای بدن زیان‌آورند و باید از بین بروند. برای همین هم یک سری مواد شیمیایی برای جنگیدن و از بین بردن سلول‌های سالم آزاد می‌کند. این مواد شیمیایی باعث ایجاد درد و ورم در مفاصل بدن کودک شده و بیماری آرتریت را به‌وجود می‌آورد.
دکتر چه‌کار می‌کند؟
آسیب دیدن مفصل‌های بدن یک کودک همیشه به معنای بیماری ورم مفاصل نیست. یک مفصل ممکن است به دلایل مختلفی دچار مشکل شود. برای همین هم خیلی مهم است که برای چنین مشکلاتی حتماً به پزشک مراجعه شود تا او نوع بیماری را تشخیص دهد.
دکتر سوال‌های زیادی از کودک و پدر و مادرش خواهد پرسید. مثلاً: چند وقت است که دچار مشکل مفاصل شده‌ای؟ آیا موقع بلند شدن از جایت، مخصوصاً بعد از خواب احساس می‌کنی مفاصل بدنت خشک و سفت شده‌اند؟ آیا مفصلت ورم کرده است؟ آیا زخم یا جراحتی داشتی؟ آیا تا حالا به بیماری لایم دچار شده‌ای؟ (بعضی وقت‌ها یک بیماری دیگر مثل بیماری لایم باعث ایجاد ورم مفاصل می‌شود) و این که آیا در خانواده‌ات سابقه بیماری آرتریت یا بیماری‌های دیگر سیستم ایمنی بدن وجود داشته است؟ دانستن جواب این سوال‌ها و انجام معاینه‌های پزشکی، آزمایش خون و احتمالاً عکس‌برداری اشعه ایکس به دکتر کمک می‌کند که نوع بیماری کودک را با دقت تشخیص دهد. اگر پزشک حدس بزند که پای بیماری آرتریت در میان است، کودک را پیش یک دکتر دیگر می‌فرستد که متخصص تشخیص و درمان این بیماری است.
این بیماری چگونه درمان می‌شود؟
برای بعضی از بچه‌ها داروهای مُسَکِنی مثل ایبوپروفن برای کاهش درد و ورم تجویز می‌شود. اگر بیماری آرتریت شدید باشد، ممکن است پزشک داروهایی هم برای جلوگیری از پیشرفت بیماری به کودک بدهد. بعضی از این داروها به صورت قرص و بعضی دیگر به صورت آمپول هستند.
برای کودکی که مبتلا به ورم مفاصل است، به حرکت واداشتن مفاصل و عضلات بدن نکته خیلی مهمی به حساب می‌آید. بعضی وقت‌ها لازم می‌شود که کودک تحت فیزیوتراپی یا کاردرمانی قرار بگیرد. در این نوع درمان علاوه بر این‌که به کودکان برای حرکت دادن و قوی کردن مفصل‌های بدنشان کمک می‌شود، یک سری تمرینات ورزشی برای مدرسه و منزل به آن‌ها داده می‌شود تا بدن کودک فعال باقی بماند.
بیماری ورم مفاصل علاوه بر ایجاد مشکلات مفصلی، باعث یک عفونت دیگر به اسم عفونت قرنیه نیز می‌شود. عفونت قرنیه یک عفونت مربوط به چشم است و اگر درمان نشود، می‌تواند مشکلات بینایی برای کودک به‌وجود بیاورد. این بیماری بیشتر در بچه‌هایی دیده می‌شود که به آرتریت نوع درگیری 1 تا 4 مفصله مبتلا هستند، اما در انواع دیگر آرتریت هم دیده می‌شود. بنابراین اگر کودکی بیماری ورم مفاصل دارد، باید هر چندوقت یک بار برای معاینه چشم‌هایش پیش چشم پزشک برود تا اگر عفونتی در چشم‌هایش مشاهده شد، با قطره چشم درمان شود.
اگر تو دوست کوچولو مبتلا به بیماری ورم مفاصل هستی، علاوه بر مصرف دارو می‌توانی کارهای دیگری انجام دهی تا در کاهش علائم بیماری به تو کمک کند.
• مفاصلت را گرم و فعال نگه دار. یعنی مدام آن‌ها را حرکت بده تا خشک و سفت نشوند.
• یک حمام آب گرم می‌تواند درد مفصل‌ها را کاهش دهد.
• اگر دچار ورم مفاصل دست هستی، فرو کردن دست در پارافین گرم (و نه داغ!) می‌تواند به کاهش درد مفاصلت کمک کند.
منابع : هفت سیب، ایران ارتوپد
